تست عملکرد ریه (اسپیرومتری) چیست؟
تست اسپیرومتری که به عنوان تست عملکرد ریه نیز شناخته می شود، روشی غیرتهاجمی جهت بررسی کارکرد ریه ها و تشخیص بیماریهای تنفسی می باشد که اطلاعات مفید و ارزشمندی را در مورد حجم و جریان هوای ریه ها در اختیار پزشک متخصص قرار داده و تا کنترل نحوه کار ریه ها در صورت وجود مشکل، تصمیمات درمانی مناسب را اتخاذ نماید. به عبارت ساده در این آزمایش حجم و سرعت هوایی که فرد قادر است به داخل و خارج ریه های خود حرکت دهد اندازه گیری می شود. این اندازه گیری توسط دستگاهی به نام اسپیرومتر انجام می شود.
چرا انجام تست عملکرد ریه ضروری است؟
انجام آزمایش عملکرد ریه از جهات متعددی ضروری می باشد. تشخیص زودهنگام و به موقع بیماریهای تنفسی مانند آسم که در مراحل اولیه علائم مشخصی ندارند، ارزیابی شدت بیماریهای ریوی و پیگیری روند پیشرفت آنها در بیمار، بررسی اثربخشی درمانهای انجام شده و اعمال تغییرات درمانی در صورت نیاز، بررسی سلامت ریه ها قبل از انجام جراحی های بزرگ به ویژه جراحی های قفسه سینه یا شکم، بررسی اثرات عوامل محیطی مانند آلودگی هوا، دود سیگار و … بر عملکرد ریه ها و غربالگری افراد در معرض خطر ابتلا به بیماریهای ریوی و افرادی که دارای سابقه بیماریهای ریوی می باشند از جمله دلایل ضرورت انجام آزمایش عملکرد ریه ها می باشند.
انواع تست سلامت ریه
جهت بررسی و ارزیابی سلامت ریه ها و تشخیص بیماریها و مشکلات ریوی، مجموعه ای از آزمایشها انجام می شوند که به انواع تستهای عملکرد ریه موسوم هستند. اساس کار همه این تستها، کسب اطلاعات کاربردی در مورد حجم و جریان تبادل گاز در ریه ها می باشد. از جمله مهمترین انواع تست عملکرد ریه می توان به تستهای زیر اشاره کرد:
آزمایش عملکرد ریه اسپیرومتری
همانطورکه در قبل هم اشاره شد، این تست رایج ترین و پرکاربردترین تست در دسته انواع آزمایش سلامت ریه ها به شمار می آید. این تست به طور ویژه در تشخیص آسم و بیماریهای مزمن انسدادی ریه کاربرد دارد. در این تست با استفاده از دستگاهی به نام اسپیرومتر میزان هوایی که فرد در یک بازدم اجباری از ریه های خود خارج می کند و همچنین سرعت این بازدم اندازه گیری می شود که اطلاعات کلیدی را در مورد وجود احتمالی مشکلات تنفسی ارائه می دهد. این تست در تشخیص بیماریهای تنفسی، و بررسی پاسخ به درمانهای این بیماریها و نیز بررسی سلامت و عملکرد ریه های ورزشکاران استفاده می شود.
تست سلامت حجم ریه
تست حجم ریه یکی دیگر از انواع تست سلامت ریه است که در آن حجم کل هوایی که ریه های می توانند در خود نگه دارند اندازه گیری می شود. این آزمایش در مواردی که حجم ریه ها به طور غیرطبیعی افزایش یا کاهش یافته است تجویز می شود. تشخیص و ارزیابی بیماریهای محدود کننده مانند فیبروز ریوی و بررسی عملکرد ریه ها قبل از جراحی ها از مواردی هستند که تست حجم ریه می تواند نقش مهمی را ایفا نماید.
در این تست فرد در یک محفظه کوچک قرار می گیرد و تغییرات فشار در محفظه به هنگام تنفس اندازه گیری می شود که محاسبه حجم ریه ها را میسر می سازد. اطلاعات ارائه شده در این تست بسیار دقیق بوده و این تست در افراد مبتلا به بیماریهای شدید ریوی قابل استفاده می باشد.
تست عملکرد ریه دیفیوژن گاز
این تست میزان توانایی ریه ها را در انتقال اکسیژن از هوا به خون اندازه گیری می کند و نشان دهنده این است که گازها به چه سرعتی از کیسه های هوایی ریه ها به مویرگهای خونی اطراف آنها منتقل می شود. این تست سلامت ریه در تشخیص بیماریهای بینابینی ریه مانند آمفیزم و بیماریهای عروقی ریه کاربرد دارد.
در این آزمایش عملکرد ریه، یک دهانی در دهان فرد قرار داده می شود و پس از یک تنفس عمیق مقدار کمی مونوکسید کربن استنشاق می شود. پس از انجام بازدم مقدار مونوکسید کربن موجود در بازدم اندازه گیری شده و میزان انتقال گاز در ریه فرد توسط پزشک محاسبه می شود. غیرتهاجمی و ایمن بودن این آزمایش عملکرد ریه از مزایای آن به شمار می آید.
چگونه تست عملکرد ریه (اسپیرومتری) انجام می‌شود؟
همانطور که ذکرشد، در این تست میزان ورود و خروج هوای ریه ها محاسبه شده و سرعت آن نیز اندازه گیری می شود. انجام این تست به دلیل ایمن و غیرتهاجمی بودن آن شامل مراحل ساده و بی خطری می باشد. با ما همراه باشید تا با مراحل انجام این تست پرکاربرد آشنا شوید.
مراحل تست عملکرد ریه اسپیرومتری
ابتدا فرد روی صندلی صاف نشسته و یک گیره روی بینی وی قرار داده می شود تا مانع ورود و خروج هوا از طریق بینی شود. سپس یک دهانی بین لبهای فرد قرار داده می شود. ابتدا چند نفس معمولی و پس از آن یک نفس عمیق و کامل کشیده شده و در مرحله بعد فرد باید با تمام توان و قدرت و سرعت، هوا را از ریه های خود خارج کند. این کار حداقل 3 بار تکرار می شود تا نتایج دقیقتر و قابل اعتمادتری بدست آید. در پایان دهانی ازدهان فرد خارج شده و نتایج تست توسط پزشک متخصص بررسی و تفسیر می شود.
مدت زمان انجام تست عملکرد ریه اسپیرومتری
مدت زمان لازم برای انجام تست عملکرد ریه اسپیرومتری به عوامل متعددی وابسته است. عواملی از جمله تعداد دفعات تکرار تست به جهت کسب نتایج دقیقتر، وضعیت بیمار از لحاظ سلامتی و شدت بیماری و نحوه همکاری با تکنسین، و نوع دستگاه اسپیرومتر در میزان مدت زمان مورد نیاز جهت انجام این تست موثر هستند، ولی بطور معمول این تست معمولا بین 15 تا 30 دقیقه طول می کشد.
تجهیزات مورد نیاز برای تست سلامت ریه اسپیرومتری
برای انجام آزمایش عملکرد ریه به روش اسپیرومتری، یک دستگاه اسپیرومتر (که در انواع حجمی، جریانی، الکترونیکی و مدرن وجود دارند)، یک دهانی که قطعه ای یکبار مصرف است، گیره بینی و مواد ضدعفونی کننده جهت ضدعفونی کردن دستگاه و سایر تجهیزات استفاده می شود، مورد نیاز است.
علائم و بیماریهایی که نیاز به تست عملکرد ریه دارند
ضرورت انجام تست عملکر ریه اسپیرومتری در افرادی که دچار علائمی مانند تنگی نفس، به خصوص در هنگام فعالیت، خس خس سینه، احساس فشار در قفسه سینه، عفونت های مکرر ریه و سرفه های طولانی مدت و مزمن به ویژه سرفه های همراه با خلط هستند، غیرقابل انکار است. انجام تست سلامت ریه اسپیرومتری جهت تشخیص و ارزیابی پیشرفت و شدت برخی بیماریها نیز تجویز می شود. بیماریهایی نظیر:
آسم
این بیماری بر اثر التهاب و باریک شدن راههای هوایی ریه ها ایجاد می شود که با علائمی مانند تنگی نفس، خس خس سینه، سرفه و احساس فشار در قفسه سینه همراه است. انجام تست اسپیرومتری برای تشخیص و مدیریت این بیماری بسیار مهم است. این تست به تایید تشخیص آسم مخصوصا در افرادی که دارای علائم غیرمعمولی هستند کمک می کند.
این تست قادر است شدت آسم بیمار را تعیین نموده و به نظارت بر عملکرد ریه ها در طول زمان کمک نماید. نتایج تست اسپیرومتری می‌تواند نشان دهد که آیا راههای هوایی بیمار باریک شده‌اند یا خیر. در برخی موارد، ممکن است از بیمار خواسته شود که پس از مصرف داروی گشادکننده برونش، تست اسپیرومتری را تکرار کند. این کار می‌تواند به پزشک در ارزیابی برگشت‌پذیری انسداد راههای هوایی کمک کند.
بیماری انسدادی مزمن ریه
بیماریهای انسدادی مزمن ریه به دسته ای از بیماریها اطلاق می شود که موجب انسداد جریان هوا در ریه ها می شوند و تنفس را دشوار می سازند. آمفیزم نوعی از این بیماریها است که در آن کیسه های هوایی آسیب دیده و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می دهند. برونشیت مزمن نیز نوع دیگری از این بیماریها است که در آن راههای هوایی ریه ها (اصطاحا برونشها) ملتهب و باریک می شوند.
از آنجا که این بیمایها در مراحل اولیه علائمی خفیف دارند این تست به تمایز آنها از سایر بیماریهای تنفسی با علائم مشابه کمک می کند. پیگیری روند بیماری و تنظیم برنامه دارویی مناسب نیز از دیگر مواردی است که انجام اسپیرومتری را در بیماریهای مزمن انسدادی ضروری می سازد.
بیماریهای قلبی و تأثیر آنها بر ریه
بین بیماریهای قلبی و رویوی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، بطوریکه اختلال در عملکرد هر یک از این دو عضو می تواند تاثیر منفی بر عملکرد عضو دیگر داشته باشد. بطورمثال نارسایی قلبی موجب تجمع مایع در ریه ها شده که تنگی نفس و سرفه و خس خس سینه را به دنبال دارد.
آمبولی ریه و بیماریهای دریچه ای قلبی نیز از بیماریهایی هستند که موجب اختلال در دستگاه تنفسی و بیماریهای ریوی می گردند. انجام اسپیرومتری در بیماران مبتلا به بیماریهای قلبی جهت ارزیابی عملکرد ریه ضروری است. انجام منظم این تست عملکرد ریه می تواند در پیگیری روند بیماری قلبی و تشخیص اختلالات تنفسی ناشی از این بیماریها و ارزیابی قبل از عمل جراحی قلب نیز به پزشک کمک شایانی نماید.
فیبروز ریه
این بیماری نوعی بیماری مزمن و پیشرونده است که در آن بافت ریه ضخیم و زخمی می شود و در نتیجه موجب می گردد ریه ها نتوانند به درستی منبسط و منقبض شده و اکسیژن کافی به خون نمی رسد. اسپیرومتری جهت تشخیص این بیماری و ارائه اطلاعات لازم در خصوص پیشرفت و شدت آن موثر لازم می باشد. این تست به پزشک درتنظیم دوز داروی مناسب این بیماری کمک نموده و در طول زمان بر تغییرات عملکرد ریه نظارت می نماید.
تست عملکرد ریه برای چه گروه هایی ضروری است؟
انجام تست اسپیرومتری علاوه بر افرادیکه دچار بیماریهای تنفسی و ریوی هستند برای گروههای مختلفی از افراد که در معرض خطر ابتلا به این بیماریها به دلیل داشتن شغل مرتبط و یا دارای سبک زندگی پرخطر و نامناسب هستند، ضروری است. در ذیل به برخی از این گروهها اشاره خواهیم کرد.
تست عملکرد ریه برای سیگاری‌ها
از انجا که کشیدن سیگار عاملی اصلی و بسیار مهم در ابتلا به بیماریهای ریوی از جمله بیماریهای مزمن انسدادی ریه و برونشیت مزمن می باشد، انجام این تست می تواند این بیماریها را در مراحل اولیه و حتی قبل از ظاهرشدن علائم قابل توجه مربوط به این بیماریها تشخیص دهد. این تشخیص به موقع به افراد سیگاری کمک می کند تا اقدامات لازم را برای حفظ سلامت ریه های خود انجام دهند و مانع پیشرفت بیماری شوند. همچنین اسپیرومتری می تواند میزان آسیب واردشده به ریه ها را در اثر کشیدن سیگار ارزیابی کند. دیدن آسیبهای وارد شده می تواند به این افراد انگیزه لازم را جهت ترک سیگار و تغییر سبک زندگی خود بدهد.
تست عملکرد ریه برای گروه هایی با شغلهای پرخطر
افرادی که در معرض آلاینده‌های هوا مانند آلودگی هوا، ذرات معلق و گازهای مضر قرار دارند در معرض ابتلا به بیماریهای تنفسی می باشند. همچنین بیماریهای ریوی گروههایی که به واسطه شغل خود در معرض مواد شیمیایی و گرد و غبار هستند، مانند معدن، ساخت وساز و کشاورزی را نیز تهدید می کند. از این رو انجام تست سلامت ریه اسپیرومتری برای این دسته از افراد نیز ضرورت دارد.
مزایا ی تست عملکرد ریه
آزمایش عملکرد ریه اسپیرومتری دارای مزایای متعددی برای تشخیص، مدیریت و پیگیری بیماریهای ریوی می باشد. ایمن و غیرتهاجمی بودن، قابلیت تکرار، هزینه مناسب، سادگی و سرعت انجام، قابلیت انجام آن در مطب و تشخیص زودهنگام بیماریها و بررسی پاسخ به درمان ازجمله این مزایا هستند.
معایب تست عملکرد ریه
اسپیرومتری، نیز مانند هر آزمایش تشخیصی دیگر، با وجود داشتن مزایای فراوان دارای معایبی نیز می باشد که از جمله آنها می توان به محدودیت در تشخیص برخی بیماریهای ریوی مانند فیبروز، عدم تحمل تست توسط برخی افراد، تاثیر عوامل محیطی مانند دما و رطوبت بر تست و نیز احتمال خطا در تفسیر نتایج اشاره کرد.
آمادگی های قبل از انجام تست عملکرد ریه
برای حصول نتایج دقیقتر و قابل اعتمادتر تست سلامت ریه اسپیرومتری لازم است قبل از انجام این تست نکاتی را رعایت نمائیم.
- پرهیز از مصرف داروها به ویژه داروهای استنشاقی
- خودداری از مصرف دخانیات و الکل
- اجتناب از مصرف غذاهای سنگین که موجب ناراحتی معده و تداخل در تنفس می شوند.
- پوشیدن لباس‌های راحت که مانع تنفسس عمیق نباشند
- استراحت کافی و همکاری با تکنسین
- ورزش نکردن حداقل 6 ساعت قبل از انجام تست
مراقبتهای بعد از تست عملکرد ریه
- اسپیرومتری به دلیل غیرتهاجمی و ایمن بودن معمولا نیازی به مراقبتهای پس از آزمایش ندارد. برخی موارد ساده که پس ازانجام این تست توصیه می شوند عبارتند از:
- استراحت پس از انجام تست به ویژه در صورت احساس سرگیجه یا تنگی نفس و خودداری از فعالیتهای سنگین
- نوشیدن مقدار کافی مایعات
- مراجعه به پزشک در صورت احساس علائم غیرمعمولی مانند درد قفسه سینه یا خونریزی بینی پس ازانجام تست
هزینه تست عملکرد ریه
بطور قطعی نمی توان برای ازمایش عملکرد ریه مبلغ واحدی را اعلام نمود. هزینه تست سلامت ریه اسپیرومتری با توجه به محل انجام تست، نوع دستگاه اسپیرومتر، نخصص پزشک و پوشش بیمه متفاوت می باشد. انجام تست در بیمارستانها و کلینیکهای خصوصی و با دستگاههای جدیدتر هزینه بالاتری را دربر می گیرد.
تست عملکرد ریه در تهران توسط دکتر سید علیرضا نجفی
بطورخلاصه انجام منظم آزمایش عملکرد ریه اسپیرومتری به عنوان یک ابزار ارزشمند برای ارزیابی ریه ها و تشخیص بیماریهای تنفسی می تواند به حفظ سلامت ریه ها و بهبود کیفیت زندگی شما کمک نماید. اگر شما هم دچار علائمی مانند آنچه در این مقاله ذکر شد، هستید، مشورت با یک پزشک متخصص و مجرب می تواند شما را در تشخیص و اتخاذ درمان مناسب یاری نماید.
در این راستا شما می توانید با مراجعه به جناب آقای دکتر سید علیرضا نجفی، متخصص قلب و عروق با بیش از 20 سال تجربه و سابقه درخشان، همراه با کادری مجرب و آموزش دیده و با پیشرفته ترین و مجهزترین دستگاههای تست عملکرد ریه اسپیرومتری از انجام تست سلامت ریه با بهترین امکانات و دقیقترین نتایج جهت تشخیص بهنگام، درمان کامل و سلامتی خود اطمینان حاصل فرمائید.
